Erich Von Stroheim

Erich von Stroheim; Avusturya asıllı A.B.D’li yönetmen ve oyuncudur (Viyana, 1885-Maurepas, Yvelines, 1957). Orta halli bir ailenin çocuğu olan Eric Hans Stroheim, 1910’da bilinmeyen nedenlerle A.B.D’ne gitti ve burada çeşitli küçük mesleklerde çalışarak yaşamını sürdürdü. 1914’te Holywood’da, figüran rollerine çıkmaya başladı. Aynı yıl, D.W. Griffith’in ilgisini çekerek Bir Ulusun Doğuşu ‘nda (The Birth of a Nation) Griffith’in sanat danışmam oldu. Hoşgörüsüzlük ‘te (İntolerance, 1916) ve başrolünü de oynadığı Hearts of the World’da (Dünyanın Kalpleri, 1918) Griffith’le işbirliği yaptı. Bu tarihten başlayarak, artık Eric von Stroheim adım alan sanatçı, bedenini saran kusursuz üniforması içinde, sert duruşu, bıyıksız ve sakalsız yüzüyle soğuk, katı ve acımasız, “nefret etmek istediğiniz adam” (bu slogan, yarattığı efsanenin temelini oluşturdu) tipinde bir “Prusyalı” subay efsanesini başlattı. 1918’de yapımcı Cari Laemle sayesinde, tümüyle kendine ait ilk filmini gerçekleştirebildi: Blind Husbands (Kör Kocalar). Cinselliğin kişilerin davranışı üstündeki etkisini o dönem için olağanüstü bir açık saçıklıkla ortaya koyan bu film, skandala yol açtı. Kısa süren (1918-1928) film yönetmenliği sırasında, A.B.D. uyruğuna geçen (1926) Stroheim, püriten eleştirmenlerin, erdem derneklerinin düşmanlığıyla karşı karşıya kaldı ve özellikle büyük kitleleri “düşünceden yoksun” olarak kabul etmeyi reddeden ve yapıtını iyiye götürmek için çok para isteyen özgün bir yaratıcının uzlaşmazlığından kaygılanan yapımcıların korkaklığının kurbanı oldu. Stroheim’in gerçekleştirdiği dokuz filmi arasında ilk sırada belirtilmesi gereken Foolish Wives (Çılgın Kadınlar, 1921), Greed (Hırs, 1923), The Wedding March (Düğün Marşı, 1927) ve Queen Kelly (Kraliçe Kelly, 1928; tamamlayamadı) bağışlanamaz kopukluklarına karşın Stroheim’in doğalcı dehasının tanığı oldular. ARİSTOKRAT ALMAN SUBAYI İmparatorluk Viyanası’nın ve Monaco’nun dekorlarım inanılmaz bir titizlikle kuran (Foolish Wives, The Wedding March) ya da filmini olayın geçtiği yerlerde çeviren (Greed ‘in Death Valley’de [“Ölüm Vadisi”] çekilen olağanüstü güzel final sahnesi) Stroheim yaşamın gerçek yüzünü göstermek istiyordu. Filmleri sürekli para getirmekle birlikte, yönetmen olarak 1929’dan başlayarak Hollwood’un kara listesine alındı. Oyuncu olarak da basmakalıp roller oynamaya mahkûm edilen Stroheim, yeniden göç etmeyi yeğledi ve 1936’da Fransa’ya gitti. 1937’de kendisine hayran olduğu jean Renoir’la karşılaştı ve Renoir’m, kendini üne kavuşturan kişiliğini değiştirmesine izin vererek Harp Esirleri’m (La Grande İllusion, 1937) çevirdi. Bu filmdeki olağanüstü güçlü kişiliğiyle yeni bir “klişe”nin doğmasına yol açtı: Sert, mağrur ama kültürlü ve “iyiliksever” aristokrat Alman subayı tipiyle, yarattığı efsanenin haklılığını ortaya koydu. SUNSET, BULVARI Oyuncu olarak savaş sırasında A.B.D’nde, daha sonra Fransa’da az sayıda filmde rol alan Stroheim’in filmleri arasında, uyarlamasını yaptığı ve senaryosunu yazdığı (Strindberg’in yapıtından) La Danse de mort’u (Ölüm Dansı; bu filmi .Marcel Cravenne yönetti, 1946) ve öz ellikle, A.B.D’ndeki son filmi Sunset Bulvarı ‘ nı (Sunset Boulevard, 1950) savmak gerekir. Sunset Bulvarı ‘nın yönetmeni Viyanalı göçmen Billy Wilder, sessiz sinemanın eski ünlülerine (Gloria Swanson [Queen Kelly’nin başrol oyuncusu], Buster Keaton, H.B. Warner, vb.) başlıca rolleri oynatırken, Stroheim’e bu filmde, bir zamanlar hem başrol oyuncusu, hem de büyük aşkı olan bir kadının “uşağı” durumunda kalan, gözden düşmüş bir film yönetmeni rolünü oynattı. Aslında kendisinin yönetmeyi istediği bu filmle ölümsüzleşen Stroheim, A.B.D. sinemasının Griffith ile birlikte en önemli sinemacılarından biri oldu ve Orson Welles’ten jean Renoir’a kadar birçok büyük sinemacı onun yeteneğinden etkilendi. BAŞLICA FİLMLERİ Blind Husbands (Kör Kocalar, 1918); The Devil’s Passkey (Şeytanın Maymuncuğu, 1918); Foolish Wives (Çılgın Kadınlar, 1921); Merry-Go-Round (Atlıkarınca, 1922); Greed (Hırs, 1923); The Merry Widow (Şen Dul, 1925); The Wedding March (Düğün Marşı, 1927); Queen Kelly (Kraliçe Kelly, 1928); Walking Down Broadway (Broadway’de Gezinti, 1932 -1933).