Miloš Forman

Jan Tomáš Forman, bilinen adıyla Miloš Forman, (1932-2018) Çek-Amerikalı yönetmen, senarist, aktör ve akademisyen. 1932'de o zamanlar Çekoslovakya sınırları içindeki Čáslav'da doğdu. 1951-1956 yılları arasında Prag'daki Müzik ve Dramatik Sanatlar Akademisi ile Film Akademisinde (FAMU) eğitim gördü. 1960'lı yılların başındaki Çekoslovak sineması bağlamında, Milos Forman'ın ilk filmleri olan Černý Petr (Maça Ası) ve Konkurs bir devrim olarak nitelendi. Bu filmlerde Çek yazarlarının ve geç yeni gerçekçilik akımının, özellikle Ermanno Olmi'nin etkileri oldukça belirgindi. Forman bu ilk filmlerinde sosyalist sanat kavramının ifadeleri olarak benimsendi. Mevcut şartlar Forman'ı Çek Yeni Dalgası'nın tartışmasız yıldızı haline getirdi. Üslubu, aktör-dışı faktörlerin duyarlı kullanımı; canlandırma, doğal seslendirme ve yarı doğaçlama diyaloglar ile Çek folk-rock'ı ve genel anlamda müziğe yönelik şaşmaz bir kulak şeklinde karakterize edilebilir. Bütün bu temel özellikler Bir Sarışının Aşkları ile Koşun İtfaiyeciler adlı filmlerinde daha da belirgindir. 1968 sonrasında Koşun İtfaiyeciler yasaklanmış ve Forman Batı'da kalmaya karar vermişti. Burada, kendi özgün fikrinden kaynaklanarak yapmış olduğu tek Amerikan filminin senaryosu üzerinde çalışmaktaydı; diğerleri edebiyat uyarlamasıdır. Amerika öncesi Forman'ın izleri, en başarılı filmi olan ve Ken Casey'in öyküsünü kökten değiştirerek kendi objektif ve komik vizyonuna getirdiği Guguk Kuşu (One Flew Over the Cuckoo's Nest) filminde kolaylıkla gözlemlenebilir. Bu film 1975 yılında En İyi Yönetmen de dahil 5 Oscar kazandı. Aynı yıl Forman, Amerikan vatandaşlığına geçti. 1984'te yönettiği Amadeus filmleri ona 2. kez En İyi Yönetmen Akademi Ödülü'nü getirdi. 1989'da Valmont filmini yönetti. 1996 yapımı Skandalın Adı Larry Flynt (The People vs. Larry Flynt) filmiyle Oscar Ödülü'ne aday gösterildi. 1999'da Andy Kaufman'ın hayatını anlatan ve Jim Carrey'nin başrolde oynadığı Aydaki Adam (Man on the Moon) filminin yönetti. Bu filmden 7 yıl sonra, 2006'da bu kez İspanyol ressam Francisco Goya'nın yaşam öyküsünden uyarlanan Goya'nın Hayaletleri (Goya's Ghosts) filmini yönetti. Filmin başrolünde Javier Bardem ve Natalie Portman yer aldı. 2009'da son filmi olan Çek müzikali Dobre placená procházka'yı, oğlu Petr ile birlikte yönetti. Forman, ömrünün son yıllarını geçirdiği Connecticut'ın Warren şehrindeki bir hastanede 13 Nisan 2018'de hayatını kaybetti. Forman toplam 3 kez evlendi. İlk evliliğini aktris Jana Brejchová ile 1958'de yaptı. 1962'de ayrıldılar. 1964'te bir başka oyuncu Věra Křesadlová ile evlendi. Aynı yıl Petr ve Matěj adlı ikiz erkek çocukları doğdu. 1999'a kadar, toplam 35 yıl bu evliliği devam etti. 1999'da Martina Zbořilová'yla evlenmiş, ölümüne dek onunla evli kalmıştır. Bu birliktelikten de 1999'da James (Jim) ve Andrew (Andy) adlı yine ikiz erkek çocukları dünyaya gelmiştir. Forman sinisizimle suçlanmıştır; ancak Forman'ın vizyonu Bohumil Hrabal, Hasek veya Skvorecki gibi Çek edebiyatının siniklerinin ideoloji karşıtı, realist ve hümanist geleneğinden gelmektedir. Forman'ın yönetiminin etkisi bazı Kuzey Amerika filmlerinde bile hissedilebilir; ancak kalıcı önemi, yapmış olduğu üç Çek filminden kaynaklanmaktadır. Bu filmlere, Amerika'yı Amerikalılara duyarlı bir yabancının gözlerinden göstermek amaçlı cesur bir çaba olan Taking Off adlı filmi de eklenmelidir. Forman, çalışmalarını en çok satan kitap ve oyunların uyarlamaları yönünde sürdürmüştür.